Hooggevoeligheid en omgaan met prikkels, uitgelegd doormiddel van de cirkel van overprikkeling van Annek Tol (hoogsensitiviteit professioneel gezien). Hoe vol is jouw glas en wanneer stroomt hij over? De ene mens heeft meer prikkels nodig dan de ander. Sommige mensen genieten van veel prikkels en lijken eeuwig door te kunnen gaan. Anderen zijn na korte interacties al moe of afgeleid. De hoeveelheid prikkels die jij prettig vindt is heel persoonlijk. Maar iedereen heeft precies de juiste hoeveelheid aan prikkels nodig op een dag om prettig te leven.
Leven met te weinig prikkels
Laten we eens onder de loep nemen wat er gebeurt als je te weinig prikkels krijgt. Prikkels vertalen zich tot actie van lichaam en geest. Dus te weinig prikkels, leiden tot minder actie. Je kent wel zo’n dag dat je nergens zin in hebt, je hangt op de bank, je kijkt misschien tv of zit op je telefoon. Op zo’n dag dat je weinig prikkels om je heen hebt, kun je helemaal tot rust komen en tot jezelf. Maar stel je nu voor dat je dag in dag uit van die dagen hebt. Je wordt lamlendig, weet niet meer waarom je van de bank zou komen en hebt helemaal geen energie meer. In dit extreme voorbeeld is onderprikkeling duidelijk, je moet gewoon wat gaan doen en dan komt het weer goed.
Zoals gezegd is de hoeveelheid prikkels die een persoon nodig heeft op een dag heel persoonlijk, ook het soort prikkels is persoonsafhankelijk. Stel dat je in je werk een functie hebt, die je gemakkelijk uitvoert, je moet er wellicht iedere dag gewoon veel taken voor uitvoeren, en je bent er lekker mee bezig, maar je hersenen worden niet echt geactiveerd, niet geprikkeld. Eén zo’n dag op je werk kan best eens lekker zijn, maar dag in dag uit? Dan krijg je, zonder dag je het in de gaten hebt, dagelijks minder prikkels dan je eigenlijk nodig hebt. Je wordt langzaam steeds minder gemotiveerd of steeds vermoeider, misschien gestresst zonder dat je echt weet waarom. Aan het einde van de dag ben je moe van een dag werken en kun je je niet zetten tot nog andere activiteiten. Je kan zomaar in een vicieuze cirkel van onderprikkeling terechtkomen, resultaat: een Bore-Out.
“A teacher of meditation once told the story of a man who wanted nothing to do with the stress of life, so he retreated to a cave to meditate day and night for the rest of his life. But soon he came out again, driven to overwhelming distress by the sound of the dripping of water in his cave. The moral is that, at least to some extent, the stresses will always be there,” ― Elaine N. Aron, The Highly Sensitive Person
Leven met te veel prikkels
Als je te veel prikkels krijgt op een dag, kunnen precies dezelfde gevolgen ontstaan: vermoeidheid, gestresst, kort lontje en zo verder. Bij te veel prikkels kunnen er meerdere dingen een rol spelen, het kan zijn dat je functie te moeilijk is, dat je op je tenen moet lopen om het bij te houden. Maar het kan ook zijn dat je (zonder dat je het weet) last hebt van het flikkerende tl-licht, het geroezemoes op de gang, de constante in- en uitloop van collega’s.
Vaak is overprikkeling een opeenstapeling van prikkels gedurende langere periodes. Dat sluipt er in zonder dat je het in de gaten hebt, of… Je hebt het dondersgoed in de gaten maar weet niet wat je er aan moet doen. In de Cirkel van Overprikkeling van Annek Tol wordt dit uitgelegd.
Cirkel van overprikkeling
Wanneer prikkels te veel worden
Er zijn vier fasen. ‘0’ is de staat van ontspanning. Wanneer je hier bent, ben je volledig ontspannen en klaar voor een nieuwe dag.
Fase 1 – Dagelijks: iedere dag krijg je te maken met prikkels, iedere dag ga je van ontspanning naar Fase 1 – dagelijks. Op een normale dag verwerk je een gezonde hoeveelheid aan prikkels en herstel je ‘s nacht om weer bij 0 – ontspanning uit te komen.
Fase 2 – Extra: soms krijg je op een dag te maken met wat extra prikkels, een extra taak op je werk, belastende emoties waar je mee geconfronteerd wordt of een feestje. Deze prikkels komen bovenop de dagelijkse prikkels, maar vaak zijn deze nog goed te behappen en ben je na een nacht goed slapen, of een dag wat minder prikkels weer helemaal hersteld tot de staat van ontspanning.
Fase 3 – Periodiek: soms heb je een periode lang extra prikkels, door bijvoorbeeld een nieuwe baan, of omdat je ziek bent, ook zwangerschap of een zwaar project kunnen voor een langere periode meer prikkels veroorzaken op de dag. Je dag begint dan al voor een deel gevuld met prikkels (3), de dagelijkse prikkels komen daar boven op (1) en in sommige gevallen ook nog wat extra prikkels (2). Je glas begint behoorlijk gevuld te raken. In sommige gevallen zul je wat reserve-energie moeten aanspreken, of die extra prikkels (2) moeten laten liggen omdat het anders te veel wordt. Na deze periode (3) heb je waarschijnlijk verschillende nachten aan herstel nodig om weer in de staat van ontspanning te komen (0)
Fase 4 – Langdurig: in deze fase heb je te maken met langdurige overprikkeling. Een overprikkeling die bijna gewoon is geworden doordat je deze overprikkeling contant meeneemt in je leven. Als je de zorg hebt voor je ouders bijvoorbeeld of (veel) problemen hebt in je relatie. Je wordt dan dagelijks geconfronteerd met extra prikkels, voor een zeer langdurige periode. Je dagen beginnen al flink gevuld met prikkels, in de nachten herstellen is lastig omdat die prikkels (de zorgen, het reizen, het denken, het redden) steeds aanwezig zijn. De gewone prikkels (1) kun je er dan soms niet meer bij hebben en dat merk je aan een kort lontje hebben of emotioneel worden over de normaalste dingen. Herstellen tot ontspanning (0) lukt niet meer. De extra prikkels (2) geven soms wat extra positieve energie, maar putten je ook uit omdat je herstel niet optimaal is. Je reserve-energie wordt constant aangesproken voor een langdurige periode. Er is maar weinig nodig om je glas te laten overstromen. Uiteindelijk resulterend in Burn-out.
Jouw basis: dan is er nog jouw basis. Denk hierbij aan gezondheid, trauma’s en ervaringen uit het verleden. Hoe dik is de bodem van jouw glas? Aan die basis valt niet te tornen, die is er.
Overprikkeling bij hooggevoeligheid (HSP)
Hooggevoelige mensen zijn zo gewend om moe te worden van prikkels, dat de cirkel van overprikkeling voor hen soms lastig te herkennen is. Na een dag werken in een onrustige omgeving vind je wellicht dat je gewoon door moet gaan, zoals iedere ander. Je luistert steeds minder vaak naar de signalen van je lichaam, want als anderen door kunnen, waarom jij dan niet? Zo kun je ongemerkt in Fase 4 terecht komen, zonder dat je zelf vind dat je veel prikkels te verwerken hebt. Je hebt het niet in de gaten en blijft moe, geïrriteerd en emotioneel .
Ben je hooggevoelig en heb je veel trauma te verwerken gehad in je leven? Ben je gepest, depressief, of heb je een zwakke gezondheid, dan kan het zomaar zijn dat Fase 1 voor jou aanvoelt als Fase 4, en stel je voor dat je dan ook wat extra prikkels te verwerken krijgt en misschien wel zwanger wilt worden of een keer ziek wordt. In plaats van te leven, ben je alleen nog maar aan het overleven.
“Make good boundaries your goal. They are your right, your responsibility, your greatest source of dignity.” ― Elaine N. Aron, The Highly Sensitive Person: How to Thrive When the World Overwhelms You
Luisteren naar je lichaam
Luisteren naar je lichaam is voor iedereen belangrijk. Je lichaam geeft je belangrijke informatie over jouw gezondheid, jouw passie, jouw missie. Door niet te luisteren naar je lichaam kun je zomaar afdwalen op een pad dat niet bij je past. Als je hooggevoelig bent is het extra belangrijk om te luisteren naar wat je lichaam je te zeggen heeft, maar de paradox is, juist veel hsp’s hebben zichzelf geleerd niet te luisteren naar hun lichaam, omdat het lichaam ze van alles vertelt dat ze niet willen horen (neem rust, dat doet pijn, stop daar mee). Het lichaam doet niet wat de geest wil dat het lichaam doet. Dan ontstaat er een scheve verhouding. Je wordt boos op je lichaam, hebt een hekel aan je lichaam, geeft je lichaam de schuld van het feit dat je moe bent. Het vertrouwen in je lichaam is nog maar heel klein en je begrijpt je lichaam helemaal niet.
Wat zou er gebeuren als je weer leerde luisteren naar je lichaam? Dat is verschrikkelijk eng, strontvervelend en past helemaal niet in het plaatje wat je hebt van jezelf.
Bewust luisteren naar mijn lichaam
Graag deel ik hierin ook een klein stukje eigen ervaring. In 2017 belandde ik in een Burn-Out. Die was al jaren en jaren aan het opbouwen, en toen er een aantal extra prikkels bijkwamen stroomde mijn glas over. Resultaat: crisis in mij, in mijn lichaam, met mijn gezin en in mijn relatie. Alles stond op z’n kop omdat ik niet verder kon zoals ik altijd gedaan had. Er moest iets veranderen.
Een prachtige oefening liet me kijken naar mijn lichaam, daar schrok ik enorm van. Bewust luisteren naar wat mijn lichaam mij te vertellen had, maar ook wat mijn verstand dacht over mijn lichaam. Dat was niet zo’n gezellige interactie kan ik je vertellen. Mijn lichaam voelde zich genegeerd, klein en achtergesteld. Mijn geest vond mijn lichaam een onbetrouwbare, luie donder waar hij geen bal aan had, daar wilde hij liever niet mee dealen.
Na die ervaring ben ik vaker en vaker gaan luisteren naar mijn lichaam, ik ben mijn lichaam serieus gaan nemen. Mijn lichaam en geest zijn één, ze horen bij elkaar en kunnen niet zonder elkaar. Het is geen makkelijke weg, het is wel mijn weg.