Positieve Desintegratie

Al sinds ik (naar eigen zeggen) depressief van de jaren '90/00 van de vorige eeuw, begrijp ik de psychologie niet. Ik heb daar al vaker aandacht aan besteed, onder andere hier en hier. Nu in 2021 snap ik de psychologische normen nog steeds niet. Nog niet zo lang geleden kwam in in aanraking met Positieve Desintegratie (Dabrowski). Op het moment dat ik er van hoorde, klonk het me enkel logisch in de oren, eigenlijk stond ik al zo in het leven. Positieve desintegratie geeft een andere kijk op psychisch gezondheid en het gaat over persoonlijke ontwikkeling gedurende je leven.

Gezondheid

De WHO zegt over gezondheid (sinds 1948):

“Een algemeen fysiek, psychisch en sociaal welbevinden en niet alleen de afwezigheid van ziekte of gebrek."

Dabrowski vindt dat dit niet klopt. Hij zegt dat het verschil tussen gezond en ongezond ligt in de aanwezigheid of afwezigheid van positieve psychologische ontwikkeling (Dabrowski 1964). Zijn definitie van psychische gezondheid is:

Ontwikkeling richting hogere niveaus van mentale functies, richting de ontdekking en realisatie van hogere cognitieve, morele, sociale en esthetieke waarden en hun organisatie in een hierarchie in overeenkomst met de eigen authentieke persoonlijkheidsideaal.

Hij maakt de volgende behoorlijk boute aanname:

zeer sociale mensen ontbreekt het aan een individuele persoonlijkheid en kunnen niet psychisch gezond geacht worden

Ik ben geïntrigeerd en ben benieuwd naar zijn motivatie. In het kort komt het hier op neer: voor socialisatie is conformiteit en gelijksoortigheid onmisbaar. Individuen die comfort en veiligheid voelen in een groep, passen zich aan zonder echt te te hoeven denken over hun individuele ontwikkeling, er ontstaat weinig bewuste (zelf)reflectie.

Wil je je autonome zelf ontwikkelen, zul je moeten losbreken van de groep en aan de slag gaan met zelfontdekking en zelfcreatie. In conclusie zegt Dabrowski dus: zeer gesocialiseerde mensen ontbreekt het aan een individuele persoonlijkheid en kunnen niet psychisch gezond geacht worden. Dit staat absoluut haaks op het beeld van psychische gezondheid van dit moment.

Psychische gezondheid

De standaard voor een psychische stoornis is gebaseerd op maatschappelijke normen en waarden. Volgens onderzoek uit 2008 (Reiss) zijn mensen te verdelen in zestien verschillende profielen met verschillende verlangens en motivaties. Mensen zijn intolerant tegenover mensen die significante andere waarden hebben dan zij zelf, dit leidt tot conflict en zelf soms tot misinterpretatie als stoornis.

Dabrowski wijst deze kijk op een stoornis af. Sociale conformiteit en aanpassing aan externe standaarden zijn geen standaard voor de definitie van psychische gezondheid. Hij wijst ook het idee af dat psychologen een richtlijn voor psychische gezondheid aanbieden.

Maar wat dan wel? Volgens Dabrowski is volwassenheid (of misschien rijping?) iets waar je altijd naar blijft streven en je groeit je hele leven richting volwassenheid, het bereiken lukt nooit. Tijdens je groei richting volwassenheid gaat zelfperfectie voor zelfbehoud. Het ontwikkelen van een individuele hierarchie van waarden en unieke idealisering van je persoonlijkheid is een kritische component die aanwezig moet zijn bij mentale gezondheid.

NB: Dabrowski ontkent symptomen van psychische stoornissen niet, maar vind wel dat het 'afvinken van een lijst in de DSM' en daarbij mentale gezondheid baseren op de aanwezigheid of afwezigheid van symptomen, onrecht doet aan het individu.

Depressie - een voorbeeld

Een voorbeeld is depressie, in de DSM staat onder andere dat depressie gedefinieerd wordt door het ontbreken van motivatie. En andersom geldt dan ook dat het ontbreken van motivatie een symptoom is voor depressie. Hierdoor wordt voor mij duidelijk dat ik tijdens mijn puberteit / jongvolwassenheid geen depressie had (volgens de experts). Ik had genoeg motivatie, tenminste... dat liet ik zien aan de buitenwereld (ik zorgde voor mezelf, kwam mijn bed uit, had een baan of studie). Ik had alleen weinig motivatie om te leven. Er was helaas niemand die dat echt hoorde, want ze zagen alleen wat ik liet zien. Dus ik kreeg geen hulp om me persoonlijk te ontwikkelen en het leven weer te omarmen.

En andersom komt dit natuurlijk ook voor. Als je wèl het stempel 'depressie' krijgt, dan heb je dus een psychische stoornis. Je klopt niet en je moet veranderen.

Dabrowski vindt dat bijvoorbeeld depressie ook een proces van natuurlijke groei kan zijn. Het draagt namelijk bij aan het losbreken van de primitieve menselijke structuren, het geeft je de mogelijkheid voor positieve desintegratie en het opnieuw integreren in je eigen authentieke persoonlijkheid.

Onaangepastheid of ziekte?

Op de weg naar persoonlijke groei onderscheid Dabrowski vier verschillende manieren van aanpassen.

1. Negatieve onaangepastheid vind je op het laagste niveau van ontwikkeling: rebellie tegen en afwijzing van de sociale norm op een onproductieve manier, zoals antisociaal of crimineel gedrag. Hierin wordt een individu gedreven door de kracht van het ego.

2. Negatieve aangepastheid: ondoordachte acceptatie en conformiteit van externe waarden - aanpassen aan 'wat is'. Denk hierbij aan klakkeloos accepteren van culturele en familiaire normen en waarden. Voorbeeld: neurose ontstaat als resultaat van het blind accepteren van conformiteit en bepaald gedrag, zonder daarbij de ware bevrediging van je eigen waarden in acht te nemen.

3. Positieve onaangepastheid: hier ga je actief aan de slag met het afwijzen van 'wat is', wanneer het niet matcht met jouw eigen waarden. Je gaat je daarentegen meer aanpassen aan 'wat zou moeten zijn'. Dus, onaangepastheid ten opzichte van 'minder jezelf'.

4. Positieve aangepastheid: dit is jezelf aanpassen aan 'wat zou moeten zijn'. Deze aanpassing vindt plaats na een weloverwogen en bewuste afweging en een autonome keuze om de waarde voor jezelf aan te nemen.

Een nieuwe kijk op persoonlijke ontwikkeling

Het bovenstaande is de basis van de kijk op persoonlijke ontwikkeling volgens Dabrowski. Hij zegt dus dat het noodzakelijk is om onaangepast te zijn, zodat we uiteindelijk kunnen ontwikkelen tot rijpe volwassenen. Sommige definities van psychische stoornissen passen in het plaatje van die onaangepastheid. Wat zou er gebeuren als we onaangepastheid zien als een vorm van groei, als een manier om je weg te vinden in de wereld, een weg die bij jou als individu past, in plaats van een ziekte?